BASIA TEMKIN-BERMANOWA (1907 – 30.04.1952)

Bartłomiej Krupa

Przejdź do mapy miejsc Basi Temkin-Bermanowej po stronie aryjskiej

Przyszła na świat w średniozamożnej rodzinie żydowskiej. Absolwentka Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (nauki społeczne i polityczne) oraz UW (pedagogika). Przed II wojną światową pracowała jako bibliotekarka. W okresie międzywojennym działaczka żydowskich organizacji Haszomer Hacair (Młody Strażnik) oraz Poalej Syjon-Lewicy. Od 1930 związana, a od 1936 żona Adolfa Bermana (1906-1978).

W czasie wojny przebywała wraz z mężem w warszawskim getcie, oboje byli jednymi z głównych organizatorów podziemia żydowskiego. Uciekła z getta na początku września 1942 i zamieszkała po aryjskiej stronie Warszawy, ale nie zerwała kontaktu z dzielnicą północną, m. in. pracując jako łączniczka Żydowskiego Komitetu Narodowego. W 1944 roku zaczęła prowadzić dziennik, w którym spisywała bieżące wydarzenia, przeplatając je wspomnieniami z przeszłości.

Wraz z mężem przeżyła Zagładę. Po wojnie zaczęli aktywną pracę w Centralnym Komitecie Żydów Polskich w Lublinie. W 1950 roku Bermanowie wraz z synem Emanuelem (ur. 1946) wyjechali do Izraela. Niedługo potem Basia Temkin, która ciężko przychodziła aklimatyzacja w nowym miejscu, zapadła na chorobę Parkinsona. Zmarła rok później (1952) w wyniku powikłań po przebytym zapaleniu płuc. Miała 45 lat.

„Bermanowa pracowała nad Dziennikiem z podziemia, wtedy niemającym jeszcze tytułu, przez ponad dziewięć miesięcy. Nie pisała codziennie. Po pióro i zwykły szkolny zeszyt w kratkę sięgnęła po raz pierwszy piątego stycznia [właśc. maja – B.K.], po raz czterdziesty pierwszy, a zarazem ostatni – czternastego stycznia następnego roku. Zapis z tego dnia, sporządzony już w dziesiątym z kolei zeszycie, diarysta zakończyła – wcale niedefinitywnie pożegnalnymi – słowami: «Nie mogę pisać, świeca dogasa». Kontynuacji jednak już nie było, trzy dni później kres jej pracy położyła «ofensywa bolszewicka»”

[A. Grupińska, P. Szapiro, Wstęp, w: Dziennik z podziemia…, s. 6]

Cechą charakterystyczną Dziennika jest utajnianie przez autorkę nazw własnych i imion. Wiele z nich pojawia się dopiero w dodanych później przez nią przypisach lub zostało zrekonstruowane przez opracowujących edycję krytyczną. Ponadto akcja dzienników koncentruje się na żydowskiej samopomocy w Warszawie, głównie w latach 1943-1944, poza gettem – które autorka opuściła wraz mężem 5 września 1942 roku – jedynie niekiedy przywołując wcześniejsze wydarzenia z dzielnicy północnej. Tak uzasadnia to autorka: „Uważam, że o ile pierwsze nasze wspomnienia o akcji i naszym przedostaniu się tu nie mają wielkiej wartości ze względu na szereg innych opisów z tego okresu, to opis życia naszego i pracy po tej stronie byłby bardzo ciekawy, gdyż braliśmy udział w wielu sprawach, o których nikt poza nami pisać nie może.” (s. 56)

 

MIEJSCA:

– Aleja Trzeciego Maja 5 (poza gettem),  – Ciepła,  – Chłodna,  – Chłodna/Żelazna (wacha),  – Domeyki 20,  – Dzielna 4,  – Dzielna 67 („internat „Centosu”),  – skrzyżowanie Filtrowa/Sędziowska,   – róg ulic Furmańska/Karowa (poza gettem),  – Gęsia,   – Gliniana,  – Igańska (poza gettem),  – Igańska 7 (poza gettem),  – Karmelicka,  – Karmelicka 5,  – róg ulic Karmelicka/Nowolipie,  – Krasińskiego 21,  – Leszno,  – Leszno 2,
– Leszno 7,  – Leszno 36,  – Leszno 56,  – Lipowa (poza gettem),  – Lubeckiego 4,   – Lubeckiego 6,  – Most Poniatowskiego (poza gettem),
– Nowiniarska 10 lub 12,   – róg ulic Nowiniarska/Franciszkańska,  – Przeskok,  – Słupecka (poza gettem),  – Suwalska,  – Szustra (poza gettem),   – Zamenhofa,   – Zamenhofa 56,  – róg ulic Złota/Żelazna (poza gettem),  – Żurawia (poza gettem).

 

TRASY:

– Trasa: Chłodna – Leszno 2 – róg ulic Chłodna/Żelazna (wacha) – Chłodna – Hale Mirowskie – Marszałkowska – Aleje Jerozolimskie – Most Poniatowskiego,   – Trasa: Hale Mirowskie – Marszałkowska – Aleje Jerozolimskie – Most Poniatowskiego,   – Trasa: Nalewki – Bracka – Marszałkowska – Ogród Saski,    – Ogród Saski – Senatorska – Bielańska – Pasaż Simmonsa (Nalewki 2/Długa 50),   – Trasa: Okopowa – Kercelak,  – Trasa: Sienna/Żelazna (brama getta) – Żurawia (biblioteka).