LUDWIK HIRSZFELD (1884-1954)

Bartłomiej Starnawski

Przejdź do mapy miejsc Ludwika Hirszfelda po stronie aryjskiej

Ludwik Hirszfeld urodził się 5 sierpnia 1884 roku w Warszawie w zasymilowanej rodzinie polskich kupców pochodzenia żydowskiego Stanisława i Żanety (z d. Ginsburg) Hirszfeldów. Pod datą 13 sierpnia tego samego roku jego narodziny odnotowano w dokumentach gminy żydowskiej. Zmarł we Wrocławiu w 1954r.

Był wybitnym uczonym i pedagogiem, międzynarodowym specjalistą w zakresie nauk medycznych: bakteriologii, serologii, transfuzjologii (wraz z żoną Hanną Hirszfeldową z d. Kasman, profesorem pediatrii, inicjuje nowy kierunek badawczy: seroantropologię), jednym z twórców polskiej szkoły badań immunologicznych oraz – w okresie II wojny światowej – pionierskich badań nad chorobą głodową. Popularyzator wiedzy medycznej, współzałożyciel i wydawca pism: „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego”, „Medycyny Doświadczalnej i Społecznej”. Laureat doktoratu honoris causa na uniwersytetach w Pradze i Zurychu. Autor około 400 publikacji, nominowany w 1950 roku do Nagrody Nobla.

Studia medyczne podjął w Würtzburgu, a następnie w Berlinie. W okresie berlińskim, na jeden semestr roku 1903, zarzuca medycynę na rzecz studiów filozoficznych. Historii filozofii (a także etyki, logiki i estetyki) uczy się z wykładów – ówcześnie Privatdozenta – Georga Simmla. W 1904 wraca do studiów medycznych. W wieku 22 lat broni z najwyższą lokatą – eximia cum laude – doktorat na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie na temat aglutynacji (1907r.), pisany pod kierunkiem Ulricha Friedemana. Osiem lat później, w wieku 30 lat uzyskuje habilitację na podstawie badań nad relacją odporności i krzepliwości krwi (po powrocie do Polski habilituje się powtórnie w 1926 roku na UW).

Po obronie dysertacji doktorskiej przenosi się do Heidelbergu, zostaje asystentem na oddziale parazytologii w Zakładzie Badania Raka. Tam poznaje profesora Emila von Dungerna, z którym prowadzi przełomowe badania nad wyodrębnieniem grup krwi (0, A, B i AB – w 1928 roku oznaczenie to zostało przyjęte powszechnie na świecie) oraz – zgodnie z prawami Mendla – ich dziedziczeniem. Badania te ogłasza w Serologii konstytucyjnej szesnaście lat później, w której wyodrębnia czynnik Rh i przyczyny konfliktu serologicznego.

Podczas I wojny światowej wyjeżdża do Serbii. Od 1914 roku angażuje się intensywnie w walkę z epidemią tyfusu plamistego; wyodrębnia pałeczkę Salmonella hirschfeldi duru rzekomego typu C (badanie nad tyfusem kontynuuje wiele lat później w getcie warszawskim).

Po powrocie do Polski w 1918 roku współorganizuje Państwowy Zakład Higieny w Warszawie, którym kieruje na stanowisku dyrektora począwszy od 1922 do 1939 roku, tj. do czasu wydalenia go przez nazistów na teren getta. W tym samym czasie pozbawiony zostaje także domu, który wybudował z żoną na Saskiej Kępie w 1938 r. na ulicy Obrońców 27. W okresie okupacji organizuje (m.in. wraz z żoną) zaplecze transfuzji dla rannych. Początkowo porusza się po Warszawie na tzw. przepustce sanitarnej. Po zamknięciu na terenie getta warszawskiego organizuje kursy lekarskie i – zgodnie z tradycją rodzinną „polskiej walki podziemnej”[s.7] – prowadzi półjawnie, za zgodą Adama Czerniakowa, prace dydaktyczno-szkoleniowe w zakresie epidemiologii oraz badań klinicznych; konspiracyjnie dokształca młodych lekarzy, których studia przerwała wojna. Wcześniejsze znajomości w świecie medycznym i naukowym oraz międzynarodowy autorytet umożliwiają Hirszfeldowi zdobycie (i szmugiel na teren zamknięty) szczepionki lwowskiego profesora Weigla zwalczającej tyfus plamisty oraz zahamowanie epidemii. Sam opracowuje tamże szczepionkę na dyzenterię (czerwonkę), chroniąc personel medyczny przed wyniszczeniem (organizuje także pomoc finansową i dożywianie dla potrzebujących). W trakcie Akcji Likwidacyjnej ucieka wraz z żoną i córką Marią (która umiera w 1943 roku, prawdopodobnie, na ostre zapalenie płuc w wieku niespełna 23 lat) na stronę aryjską, gdzie ukrywany jest przez znajomych, głównie poza Warszawą. W 1943 roku rozpoczyna prace nad Historią jednego życia, która staje się zarówno jego biografią intelektualną, połączoną z historią rodzinną (o wysokich walorach literackich, łącząc pewne aspekty Entwicklugsroman i Erziehungsroman), jak i – wedle głównego zamierzenia autora – zapisem antropologicznego, kulturowego i materialnego niszczenia przez nazistów Warszawy i eksterminacji rasowej w getcie.

W okresie tużpowojennym Hirszfeld przenosi się do Wrocławia, gdzie tworzy od podstaw Wydział Lekarski (rok wcześniej, w 1944, współtworzy po przyjeździe do Lublina UMCS i kieruje tam katedrą mikrobiologiczną). W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych eryguje Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej, pierwszy PAN-owski instytut medyczny. Jest członkiem rzeczywistym PAN (zasiada w prezydium), a także kilkakrotnie odznaczonym nagrodami państwowymi członkiem wielu towarzystw i gremiów naukowych, a w tym m.in. Rady Naukowej przy Ministerstwie Zdrowia, Komitetu Nauk Medycznych.

 

MIEJSCA:

– Akademicka 3,   – Chłodna 26,   – róg ulic Chłodna/Żelazna (wacha),   – Chmielna (poza gettem),   – Chocimska 24 (PZH) (poza gettem),         – róg ulic Ciepła/Grzybowska,   – Dzielna 39,   – Dzielna 61 (dom dziecka „Dobra Wola” Centosu),   – Dzika/Gęsia,   – róg ulic Franciszkańska/Nalewki,  – Gęsia, – Gęsia 22/24 (więzienie), – Gęsia/Okopowa (cmentarz żydowski), – Grochów (poza gettem),  – Grzybowska 26/28 (Gmina Żydowska),   – Krochmalna,   – Leszno,   – Leszno 53/55 (gmach Sadów Grodzkich),   – Leszno 84/Żelazna 95 (Wydział Pracy; Szpital),   – Lubeckiego, – Mochnackiego 17 (poza gettem),   – Nalewki,   – róg ulic Nalewki/Świętojerska (wacha),  – Nowolipie 42 (szop Schultza),  – Nowolipki 49/51a (szop Hoffmana – szwalnia),  – Nowy Świat (poza gettem),  – Obrońców 27 (poza gettem),  – Ogrodowa,  – Ogród Saski (poza gettem),  – Orla,  – Plac Grzybowski,   – Plac Grzybowski 3/5 (parafia kościoła Wszystkich Świętych),   – Plac Muranowski,
– strona aryjska – wacha – Twarda – Plac Grzybowski 3/5 (parafia kościoła Wszystkich Świętych),   – Smocza,   – Stawki 6/8 (szpital),
– Twarda,   – Umschlagplatz,   – Wierzbowa 1 (pałac Bruhla) (poza gettem),  – Złota 39,  – Złota 74 (Wydział Zdrowia, poza gettem),
– Żelazna,   – Żelazna 90/Nowolipie 71 (szpital św. Zofii),  – Żelazna 103 (komenda SS – tzw. SD Befehlstelle).

TRASY:

– Trasa: Chocimska 24 – Most Poniatowskiego – Obrońców 27,    – Trasa: Getto – Ogród Saski,   – Trasa: Jazdów 2 – Chocimska 24 – Jazdów 2,  – Trasa: Miłosna (pod Warszawą) – Złota 39,  – Trasa: Plac Grzybowski – Dzika (wacha) – Powązki,   – Trasa: Plac Grzybowski 3/5 – Żelazna – Nowolipie – Umschlagplatz,   – Trasa: Złota 39 – wieś Lipka,