III.C. Ostatni etap Wielkiej Akcji Likwidacyjnej (12.09.1942-21.09.1942)
„Kocioł na Miłej” był ostatnim akordem Wielkiej Akcji Likwidacyjnej. Pejzaż getta radykalnie się zmienił. Ludzie stłoczeni w szopach i przydzielonych domach wciąż oczekiwali kolejnych blokad i wywózek. Ulice ziały pustką. Nieznana kobieta pracująca w szopie OBW zanotowała w swojej relacji przechowanej w Archiwum Ringelbluma niezwykły obraz tego czasu. Kobieta opisuje tłumy ludzi ciągnące ulicą Smoczą w czasie „kotła” i tę samą — pustą już — ulice parę dni później. Wzdłuż krawężnika ulicy Smoczej ustawione są krzesła. „Opustoszałe do dziś ulice roją się od ludzi. (…) Smoczą, Nowolipkami, Zamenhofa cisną formalne zastępy ludzi. Widok przerażający. Na mnie najokropniejsze wrażenie robiły toboły, tłumoki, bety, graty. Ludzie są jeszcze tak pełni wiary, że może jednak. A na Smoczej nowy zgoła widok. Po obu stronach ulicy kierują ruchem i pilnują — żyd[owscy] policjanci wygodnie rozparci na krzesłach. Krzesła te przez długie tygodnie jak niemi świadkowie znaczyły drogę warszawskich Żydów na tzw. duży Umschlag.”
Poniedziałek 21 września 1942 roku — święto Jom Kippur. — był ostatnim dniem Wielkiej Akcji Likwidacyjnej. Niemcy załatwili się wtedy z policją żydowską. Zredukowano jej szeregi z 2400 do 380 osób. Zablokowano domy przy Ostrowskiej i Wołyńskiej, w których skoszarowani byli policjanci z rodzinami, wywleczono ich na ulicę i pognano na Umschlagplatz. W tym dniu w szopie OBW zjawił się uciekinier z Treblinki Jakub Krzepicki. Jego obszerną relację dla Archiwum Ringelbluma spisze później Rachela Auerbach.
Wielka Akcja Likwidacyjna była punktem kulminacyjnym w dotychczasowej historii getta warszawskiego. Okres eksterminacji pośredniej (głód, epidemie, straszliwe warunki bytowe) przeszedł w fazę eksterminacji bezpośredniej. Po zakończeniu Wielkiej Akcji Likwidacyjnej getto warszawskie opustoszało. Wywieziono i zabito ok. 300 tys. Żydów (ok. 80% mieszkańców getta).
MIEJSCA:
– Akademicka 3, – Biała, – Bonifraterska, – Dzielna, – Dzika 3, – Dzielna 17, – Dzielna 24/26 (Pawiak), – Dzika (wacha), – Elektoralna,
– Franciszkańska, – Gęsia 6/8/10, – Gęsia 15, – Gęsia 17, – Gęsia 22/24 (Areszt Centralny, tzw. Gęsiówka), – Gęsia 30 (szop stolarski OBW), – Gęsia 67, – róg ulic Gęsia/Okopowa (wacha), – róg ulic Gęsia/Zamenhofa (wacha), – Grochów (poza gettem), – Hale Mirowskie, – Karmelicka, – róg ulic Karmelicka/Nowolipie, – Kurza (dawniej Kupiecka/Majzelsa), – Leszno, – Leszno 76 (szop Schultza), – Leszno 78 (szop trykotarski Schultza), – Leszno 109 (Durchgangslager – obóz przejściowy), – róg ulic Leszno/Żelazna (wacha), – Leszno (mieszkania pracowników Toebbensa), – Miła, – Miła 43 (szop „Ahage”), – Miła 68, – Mochnackiego 17 (poza gettem), – Muranowska, – Muranowska 20, – Muranowska 44, – Mylna, – Mylna 2, – Nalewki, – róg ulic Nalewki/Świętojerska (wacha), – Niska, – Nowolipie, – Nowolipie 42 (Szop Schultza), – Nowolipie 67, – róg ulic Nowolipie/Smocza, – Nowolipie (odcinek m. Karmelicką a Smoczą), – Nowolipki 17 (restauracja „Riwiera” Szulca), – Nowolipki 25, – Nowolipki 30, – Nowy Świat (poza gettem), – Obrońców 27 (poza gettem), – Ogrodowa, – Ogrodowa 5, – Ogrodowa 51 (filia szopu Schultza), – Orla, – Ostrowska, – Pawiak (Dzielna 24/26), – Plac Muranowski, – Plac Parysowski, – Pokorna, – Prosta 14 (szop Toebbensa, tzw. „Duży Toebbens), – Smocza, – Solna, – Stawki 4 (Umschlagplatz), – Stawki 6/8 (szpital), – Szczęśliwa, – Świętojerska 28, – Świętojerska 34/Wałowa 6 (szop szczotkarzy), – Tłomackie/Leszno (brama getta), – Umschlagplatz, – Wołyńska, – Wspólna, – Zamenhofa, – Zamenhofa 19 (Gmina Żydowska), – Zamenhofa (między Gęsią a Kurzą), – Zielna, – Żelazna, – Żelazna 90/Nowolipie 71 (szpital św. Zofii), – Żoliborz (poza gettem),
OBSZARY:
– Obszar: „Getto Szczątkowe” (Gęsia/Pawia/Lubeckiego/Zamenhofa), – Obszar: Nalewki/Miła/Gęsia/Smocza/Stawki/Zamenhofa,
– Obszar: Nowolipki (do Karmelickiej)/ Nowolipie (od Smoczej do Karmelickiej),
TRASA:
– Trasa: Dzika – Miła – Gęsia – Szczęśliwa – Plac Parysowski, – Trasa: Gęsia 25 – Gęsia (wacha) – Nowolipie – Leszno, – Trasa: Gęsia 30 (szop OBW) – Umschlagplatz, – Trasa: Leszno 76 – Leszno 78, – Trasa: Leszno 76 (szop Schultza) – Nowolipie 67, – Trasa: Leszno 76 – Umschlagplatz, – Trasa: Leszno 80 – Zamenhofa 19 – Miła/Muranowska, – Trasa: Plac Grzybowski 3/5 (plebania) – Dzika (Wacha) – Powązki, – Trasa: Miła 43 (szop AHG) – Umschlagplatz, – Trasa: Zamenhofa – Nowolipki – Karmelicka – Leszno – Żelazna – Chłodna 26,
