STANISŁAW GOMBIŃSKI (pseud. Jan Mawult) (1907-1983)

Bartłomiej Krupa

Przejdź do mapy miejsc Stanisława Gombińskiego po stronie aryjskiej

Urodził się 15 października 1907 roku we Włocławku. Pochodził z rodziny kupieckiej. Zdobył gruntowne wykształcenie. Ukończył studia prawnicze, rozpoczęte na Uniwersytecie Warszawskim, a ukończone na Uniwersytecie w Montpellier, gdzie uzyskał również licencjat w Wyższej Szkole Nauk Handlowych. W 1930 roku otrzymał tytuł doktora praw na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w 1938 zdał egzamin adwokacki w Warszawie. Na skutek zamknięcia list adwokatów w tym samym roku podjął pracę referenta w Towarzystwie Osiedli Robotniczych. We wrześniu 1939 walczył jako ochotnik pod Garwolinem, został ranny, później pracował dorywczo. W getcie zamieszkał przy ulicy Elektoralnej 32 i od pierwszych dni listopada 1940 r. podjął pracę biurową w nowo utworzonej policji żydowskiej (XVII Wydział Rady Żydowskiej), pełniąc kierowniczą funkcję w Sekretariacie Służby Porządkowej. W czasie drugiej akcji likwidacyjnej w styczniu 1943 roku zrezygnował ze służby w policji, pracował jako robotnik na placówce na Pradze, a od lutego 1943 r. ukrywał się po „aryjskiej stronie”. Po upadku powstania warszawskiego przebywał w obozach w Ożarowie i Pruszkowie, później w Lublinie. Po wojnie pracował jako radca prawny i adwokat w Warszawie. Pozytywnie przeszedł dwa postępowania rehabilitacyjne, dotyczące jego pracy w żydowskiej policji – przed Sądem Społecznym przy Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej (CKŻP) oraz adwokacką Komisją Weryfikacyjną. Od 1949 roku mieszkał wraz z rodziną w Paryżu, nadal pracując czynnie jako prawnik. Zmarł w 1983 roku. Żonaty ze Stanisławą z Solnickich – wdową po Ludwiku Hirszbergu, z którym w czasie wojny ukrywał się Gombiński – adoptował też jej dwójkę dzieci z pierwszego małżeństwa – Krystynę i Ryszarda.

Wspomnienia Gombińskiego datowane są na „19 kwietnia 1944”, w pierwszą rocznicę [powstania] (s. 152). Spisał je zatem po czternastu miesiącach ukrywania się po „stronie aryjskiej”, jeszcze przed powstaniem warszawskim. Rękopis przechowywała m.in. Basia Temkin-Bermanowa, utraciła go jednak sierpniu 1944 r. Druga kopia trafiła po wojnie, we wrześniu 1945 roku, do CKŻP i opatrzona została pseudonimem Jan Mawult. Planowano wydanie wspomnień w 1946 roku, ostatecznie ukazały się jedynie we fragmentach w Biuletynie ŻIH (1967, nr 62) oraz w Pamiętnikach z getta warszawskiego. Fragmentach i regestach (opr. M. Grynberg, Warszawa 1993). Pełna edycja Wspomnień ukazała się w „Bibliotece Świadectw Zagłady” w opracowaniu Marty Janczewskiej (Warszawa 2010). Tekst składa się z dwóch, uzupełniających się części – chronologicznej historii getta pt. Ale glajch. Ulice getta oraz charakterystyki instytucji i urzędników w getcie pt. Czyściec. Władze ghetta.

 

MIEJSCA:

– Aleja Szucha 25 (siedziba Gestapo),  – Bonifraterska,  – Chłodna,  – Chłodna 26, – róg ulic Chłodna/Żelazna (wacha),  – Ciepła,  – Dzielna,
– Dzielna 7 (synagoga Morija),  – Dzielna 39,  – Dzika,  – Dzika 1/3/5,  – Dzika (wacha),  – Elektoralna,  – Elektoralna 12 (ruiny kościoła św. Ducha/oddział szpitala na Czystem – dezynfekcja/apteka),  – Franciszkańska,  – Gęsia,  – Gęsia 6/8/10,  – Gęsia 10,- Gęsia/Okopowa (cmentarz żydowski),  – róg ulic Gęsia/Zamenhofa (wacha),  – róg ulic Gęsia/Okopowa (wacha),  – Górczewska (poza gettem),  – Grzybowska,  – Grzybowska 26/28 (Gmina Żydowska),  – Karmelicka,  – Komitetowa,  – Krochmalna 42,  – Kurza (dawniej Kupiecka, Majzelsa),  – Leszno, – Leszno 12,  – Leszno 13,   – Leszno 14, –  Leszno 16 (kościół Ewangelicko-Augsburski),   – Leszno 53/55 (Gmach Sądów Grodzkich),  – Leszno 78 (szop trykotarski Schultza), – Leszno 84/Żelazna 95 (Batalion Pracy/Szpital),  – róg ulic Leszno/Żelazna (wacha),  – Lubeckiego, – Mariańska,  – Miła,  – Miła 43 (szop „Ahage”),  – Miła (od Zamenhofa do Lubeckiego – szopy Toebbensa),   – Miła (od Zamenhofa do Placu Muranowskiego), – Muranowska,  – Muranowska 42,  – Nalewki, – róg ulic Nalewki/Świętojerska (wacha),  – Niska,  – Niska (koło Zamenhofa 58), – Nowolipie 18 (Hotel „Britania”, Dancing „Casanova”),  – Nowolipie 18 (szop konfekcyjny Oschmanna),  – Nowolipki,  – Nowolipki 10, – Nowolipki 48/50 (kościół św. Augustyna),  – Nowolipki 59 (szop Hallmana),  – Ogrodowa,  – Ogrodowa 17,  – Orla,  –  Orla (numery parzyste),
– Ostrowska,  – Pańska,  – Pawia,   – Plac Grzybowski,  – Plac Grzybowski 3/5 (parafia kościoła Wszystkich Świętych),  – Plac Muranowski,
– Pokorna,  – Prosta,  – Prosta 12,  – Prosta 14 (szop Toebbensa, tzw. Duży Toebbens),  – Sienna,  – Sienna (część płd. do zbiegu ulic Chłodna/Żelazna),  – Smocza,  – Solna,  – Śliska,  – Świętojerska 34 (Wałowa 6) (szop szczotkarzy),  – róg ulic Świętojerska/Bonifraterska,
– Stawki,  – Stawki 6/8 (szpital),  – Tłomackie 5,  – Tłomackie 6,  – Tłomackie 7,  – Twarda,  – Twarda 6 (synagoga Nożyków),  – Umschlagplatz,
– Umschlagplatz (rampa Stawki 4/6),  – Wołyńska,  – Zamenhofa,  – Zamenhofa 19 (siedziba Gminy Żydowskiej),  – Zamenhofa (między Gęsią a Kurzą),  – Zamenhofa/Wołyńska,  – Żelazna,  – Żelazna 99,  – Żelazna 101,  – Żelazna 103 (komenda SS – tzw. SD Befehlstelle).

 

OBSZARY:

– Obszar: Małe Getto, – Obszar – kocioł Miła: Smocza/Gęsia/Zamenhofa/Stawki,

 

TRASY:

– Trasa: Aleja Szucha 25 – Marszałkowska – Plac Zbawiciela – Koszykowa – Nowogrodzka – Żelazna – Łucka – Leszno – Orla,
– Trasa: Elektoralna – Solna – Leszno – Żelazna – Krochmalna – Waliców – Grzybowska 26/28, – Trasa: Leszno 53-55 (gmach Sądów Grodzkich) – ul. Okopowa 49/51, – Trasa: Zamenhofa – Umschlagplatz,